Enkele maanden geleden vertrok ik naar Nederland om te solliciteren voor de huisartsopleiding. Na 3,5 jaar in Afrika bekroop mij het gevoel dat ik weer even terug moet naar wat rust en regelmaat. En een basis in Nederland is ook niet gek. Ik werd aangenomen voor de huisartsopleiding en vertrok terug naar Zuid-Afrika om nog een laatste paar maanden te werken. Nu het moment van definitief vertrek met rasse schreden nadert, wil ik toch nog even wat dingen opschrijven. Want, zo vertelde een vriendin mij gister, ‘als je eenmaal terug bent doe je het niet meer’.
Dit is natuurlijk waar. Een paar maanden terug had ik een tweetal verhalen geschreven die ik nog op mijn blog wilde posten. Helaas werd ik op het vliegveld van Johannesburg slachtoffer van al dan niet georganiseerde misdaad, en ben ik beroofd van laptop, camera, autosleutels en al niet meer. En met mijn laptop dus ook van mijn verhalen.
Hoe kan een mens zich voorbereiden op de omgekeerde cultuurschok die mij in Nederland te wachten staat? Kan ik mij staande houden in deze uber-georganiseerde wereld? Kan ik de zeur- en klaagcultuur aan? Kan ik wel normaal communiceren met mijn patiënten? Ben ik niet te veel ‘Verafrikaniseert’?
Rijdend door de groene gloeiende heuvels van de Transkei borrelt de ene herinnering na de andere boven. Hoe ik hier in december 2008 voor het eerst voet op Afrikaanse bodem zette, als student vervolgens steeds een weg terug vond voor diverse coschappen en hoe ik als jonge net afgestudeerde dokter de uitdaging aanging om in 2011 te gaan werken in Canzibe Hospital, een klein diep ruraal ziekenhuis in the middle of nowhere. Nu, 3,5 jaar later, klaar voor vertrek, maar toch niet helemaal.
Want hoe kan ik al die mensen aan hun lot overlaten? Natuurlijk, ze redden zich heus, maar het overweldigende gevoel van ‘deze mensen hebben hulp nodig’ blijft. Het aantal zieke babies, kinderen, jongvolwassenen en ouder wat ik in de afgelopen 3,5 jaar voorbij heb zien komen is gigantisch. Het percentage doden schrikbarend. Een gezond mens kan niet te lang in een dergelijke omgeving blijven, voor je eigen fysieke en emotionele gesteldheid. Mede daarom kom ik terug naar Nederland. Ik kon het vaak niet meer aanzien, werd moedeloos van de hoeveelheid patiënten met end stage HIV/aids en Tuberculose die veel te laat binnen komen en in mijn handen sterven. Dagelijkse frustratie over ambulances die niet komen opdagen. Moeders die schijnbaar onverstoord hun doodzieke ondervoede baby binnenbrengen die vervolgens dood gaan. Zusters die niet meewerken. De lijst van frustraties is lang, maar de lijst van mooie dingen is mnet zo lang.
Rijden door de groene glooiende heuvels van de voormalige Transkei is een ervaring op zich. Mensen langs de weg zwaaien vriendelijk, ‘daar rijdt de dokter’! Kinderen die aan komen rennen om een glimp van deze ‘mlungu’ (white person) op te vangen. Want waar Zuid-Afrika het hoogste percentage blanken van alle Afrikaanse landen heeft, is dat in ruraal Transkei totaal niet het geval. Het lijkt alsof de tijd er heeft stil gestaan. Hele families leven samen in één rondavel, moeder met 5 kinderen, kleinkinderen. Er is nauwelijks elektriciteit of stromend water. Koken gebeurt buiten op het vuur of binnen op een parafine koker. Jonge meisjes en vrouwen lopen uren om hout te sprokkelen in de wouden, wat ze vervolgens in grote bundels op hun hoofd naar huis dragen. Vijfjarigen zijn aan het eind van de dag verantwoordelijk voor het verzamelen van geiten, schapen en koeien, want deze dieren lopen overdag in grote getale vrij rond, maar slapen ’s nachts in de kraal. In 3,5 jaar heb ik 4 keer een aanrijding gehad: met respectievelijk een hond, een varken, een andere auto en een persoon. Deze persoon overleefde het ongeval gelukkig (stapte in zeer beschonken toestand plots voor mijn auto), maar het varken en de hond zijn er minder gelukkig vanaf gekomen. Ik heb trouwens ook mijn eigen hond nog aangereden, maar dat is een geheel ander verhaal.
En dan komt kerst. En dat betekent: chaos. In december viert Zuid-Afrika massaal zomervakantie. De scholen zijn gesloten, de ambtenaren nemen gerust een maand vrij en alle mijnwerkers uit Johannesburg en omgeving keren terug naar huis. Eén van de nadelen van het leven in kleine dorpen in rurale gebieden is dat er niets te doen is. Het enige vertier is de lokale kroeg, wat leidt tot enorme zuippartijen die vrijwel non-stop doorgaan. Je kunt het denk ik het best vergelijken met de Nederlandse festival cultuur: drie dagen Lowlands of Pinkpop betekent 3 dagen nauwelijks slaap en te veel drank en andere slechte dingen. Zuid-Afrikanen doen dat dus rond Kerst én Oud en Nieuw. Een paar weken geleden verdronken hier in Coffeebay 4 mensen in hetzelfde weekend. Zwarte Zuid-Afrikanen kunnen over het algemeen niet zwemmen, maar na 10 bier zijn ze dat vergeten. Spring je dan in de zee dan kom je er soms niet levend uit. Ook werd er een meisje van 18 verkracht, vermoord en haar lichaam gedumpt op de vuilnisbelt vlakbij ons huis. Na deze excesssen heeft de gemeenschap ‘vergaande’ maatregelen genomen: de kroeg moet op drukke dagen om 5 uur dicht (in plaats van 9 uur), en er mag niet meer geparkeerd worden naast het strand (hoe verder je moet lopen om bij de zee te komen, hoe kleiner de kans dat je daar nog zin in hebt met je dronken hoofd). Bovendien komt er nu dagelijks een politie pantser voertuig om iedereen luidruchtig naar huis te sturen. Luister je niet dan word je beschoten met rubber kogels. This Is Africa. South Africa.
Oud en Nieuw was zo mogelijk een nog grotere chaos. Een gelukkig nieuwjaar!
Beste Manuela, succes met de huisartsenopleiding en met het weer terug zijn in Nederland.